Sercu bliski Beskid Niski

Po 17 latach renowacji ikony wróciły do cerkwi w Gorajcu


Jeden z cenniejszych w Polsce ikonostasów powrócił do cerkwi w Gorajcu po trwającej 17 lat renowacji. To w sumie ponad 70 ikon, których wartość szacowana jest na kilkaset tysięcy złotych, ale ich wartość historyczna jest niemożliwa do oszacowania

- To jedne z najcenniejszych cerkwi i ikonostasów w Polsce - mówi Mirosław Piotrowski, przewodnik po cerkwi w Gorajcu. - Powrót ikonostasu miał też wymiar symboliczny, bo zabytek greckokatolicki został przekazany nowemu właścicielowi (parafia jest teraz rzymskokatolicka) bez żadnych tarć, żadnych złych emocji. Odbyło się to podczas ekumenicznego nabożeństwa - dodaje.

Najstarsze ikony pochodzą z XVII wieku. - Trudnością były liczne przemalowania, nawet XVIII-wieczne, które zniekształcały pierwotny obraz. Nie zawsze dało się go przywrócić - mówi Jadwiga Styrna-Nawrocka, konserwatorka z Pracowni Konserwacji Ikon Fundacji św. Włodzimierza z Krakowa, która od 1994 roku sukcesywnie przywracała blask gorajeckiemu ikonostasowi. W jakim stanie były ikony, zanim trafiły do pracowni konserwatorskiej? Styrna-Nawrocka nie znajduje słów, wzdycha tylko znacząco. Czy to dlatego renowacja trwała tak długo? Okazuje się, że nie. - Prace są zawsze uzależnione od finansów. Jak były pieniądze, to prace były podejmowane - wyjaśnia. Renowacja zabytku została sfinansowana ze środków podkarpackiego konserwatora zabytków, Fundacji św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zdaniem konserwatorki, która nad ikonostasem spędziła kilkanaście lat, jest on niejednorodny warsztatowo: od prymitywnych przedstawień, w których widać brak edukacji warsztatowej, zwłaszcza w XIX-wiecznej części ikonostasu, do bardziej wysublimowanej sztuki widocznej na ikonach z XVII i XVIII wieku, które powstały prawdopodobnie w lokalnym warsztacie, czerpiącym wzorce z tradycji malarstwa bizantyńsko-ruskiego i wiernym przyjętym kanonom.

Ikonostas ma wymiary 6,5 na 7 metrów. Na ikonach można zobaczyć m.in. sceny ukamienowania Szczepana i kuszenia Chrystusa, apostołów i proroków, zwiastowanie, narodziny Chrystusa, pokłon Trzech Króli, uzdrowienie ślepca, Chrystusa i Samarytankę, przekazanie kluczy św. Piotrowi, ostatnią wieczerzę, zmartwychwstanie.

Na tym nie koniec rewelacji w Gorajcu. Podczas prac związanych z renowacją zbioru ku zaskoczeniu konserwatorów okazało się, że pod ikonostasem znajduje się inny, starszy, pisany bezpośrednio na belkach ściany oddzielającej prezbiterium od nawy, który został zasłonięty przez ikony zawieszone na ścianach w XVII wieku.

Odremontowany ikonostas został teraz zamontowany na odsuniętym od ściany stelażu, a nie jak dawniej na ścianie cerkwi. Dzięki temu dziś można oglądać zasłonięte przez ponad 300 lat malowidła z XVI wieku. Prace montażowe trwały ponad dwa tygodnie.

Wartość ikonostasu szacowana jest na kilkaset tysięcy złotych, ale jego wartość historyczna jest niemożliwa do oszacowania. W cerkwi odbywają się nabożeństwa i msze w obrządku łacińskim. Na co dzień świątynia jest zamknięta. Żeby zabezpieczyć cenny zabytek przed kradzieżą, zainwestowano w monitoring obiektu i antywłamaniowe kraty w drzwiach. Są też czujniki dymu. Zdzisław Zadworny, burmistrz miasta i gminy Cieszanów, do której należy Gorajec, planuje wybudować przy cerkwi parkingi. Chciałby wykorzystać nową atrakcję turystyczną do promocji gminy.

Kustoszem i przewodnikiem po cerkwi został historyk i regionalista Mirosław Piotrowski. Na zwiedzanie wnętrza cerkwi najlepiej umówić się e-mailowo: mpiotr4@onet.eu lub chutorgorajec@onet.eu lub telefonicznie pod numerami telefonów 796 066 587 lub 166 311 006.

Już sama gorajecka cerkiew jest godna obejrzenia - wybudowana w 1586 roku, należy do najstarszych i najcenniejszych w tej części Polski. Ma konstrukcję zrębową i posadowiona jest na podmurówce z lokalnego surowca - kamienia bruśnieńskiego. Budowla ma typowy dla świątyń obrządku wschodniego trójdzielny układ. Nad kopułami nawy, prezbiterium i babińca znajdują się pseudolatarnie z cebulastymi hełmami i żelaznymi krzyżami. Dolna część zrębu jest osłonięta szerokim okapem wspartym na rysiach - wystających belkach. Okap, ściany ponad nim, dachy, kopuły i latarnie obite są gontem.

magdalena.mach@rzeszow.agora.pl

Źródło: Gazeta Wyborcza Rzeszów