|
|
 |
| |
O ikonach - wstęp
 IKONA - czyli sztuka sakralna Kościoła Wschodniego została już dawno odkryta na Zachodzie, wciąż jednak na jej temat utrzymuje się wiele błędnych opinii, wynikających zapewne z naszej odmiennej tradycji kulturowej.
Przede wszystkim - zupełnie ahistorycznie - niektórzy łączą ikony z Rosją, uznając je za kulturowe dziedzictwo wyłącznie tego kraju, lub też za dziedzictwo Kościoła Wschodniego, nie mające nic wspólnego z Kościołem Zachodnim.
W rzeczywistości, kiedy powstawały i rozpowszechniały się pierwsze ikony ( a było to w V- VI wie- ku), Kościół nie był podzielony, przeciwnie - był bardziej niż kiedykolwiek zjednoczony w walce z herezją. Ruś, która przyjęła nową religię w 988 roku, była ostatnim państwem, które przyjęło chrzest z Bizancjum, zaś Kościół bizantyjski był pierwotnie tylko jedną z diecezji, a jego niezwykła sztuka stanowiła zaledwie wspaniałą odmianę w ramach nurtu artystycznego. Ikony są więc kulturowym dziedzictwem całego świata chrześcijańskiego. Przed schizmą, która w 1054 roku w sposób nieodwracalny podzieliła Kościół na Zachodni i Wschodni (określający później się jako prawdziwie ortodoksyjny) ikony istniały już od co najmniej czterech stuleci w całym świecie chrześcijańskim, od Syrii, po Egipt, od bizantyjskiego Wschodu, po karoliński Zachód. Nie wszyscy wiedzą, że niektóre spośród najstarszych ikon pochodzących nawet z włoskiego średniowiecza, zachowały się w Rzymie, gdzie miał miejsce ich początek w twórczości Duccia di Buoninsegna i Giotta. Są nawet tacy badacze, którzy sięgają jeszcze dalej, chociażby do malowideł naściennych w katakumbach, stanowiących nierzadko wręcz prawzory późniejszych tematów ikonowych i stylu ich formy malarskiej. Kolejną nieścisłością jest powszechna opinia, że ikona to po prostu obraz o tematyce religijnej, wizerunek dewocyjny, podobny do tych, które wypełniają kościoły i które umieszczamy w domach, dla zamanifestowania naszej wiary, by modlić się lub po prostu, by zadośćuczynić tradycji, czy też upodobaniom. W rzeczywistości ikony nie mogą być pojmowane wyłącznie w kategorii przedmiotów artystycznych: zawierają w sobie znacznie więcej. W tym momencie walor artystyczny ikony jest wartością poniekąd uboczną, marginalną. Tym natomiast, co wyróżnia ikonę, jest - wyobrażająca się przez obraz - Tajemnica Boga.
Czym jest IKONA
W tradycji Kościoła Wschodniego, skodyfikowanej przez sobory, ikona jest "sakramentalnym uczestnikiem istoty Boga". Jest ona miejscem, gdzie Bóg jest obecny i dostępny, jest łaską Jego nieskończonego miłosierdzia, a także okazją, by " dotknąć poły Jego płaszcza ". Aby pojąć to szczególne znaczenie, jakie Kościół Wschodni nadaje ikonie, należy cofnąć się aż do zarania dziejów ludzkości. Już w czasach prehistorycznych człowiek posługiwał się wizerunkiem, by nawiązać kontakt z pierwiastkiem boskim. Najstarsze cywilizacje odwoływały się do sztuki, jako środka wyrażenia boskości ( np. w egipskim malarstwie religijnym - na papirusach, stelach, w grobowcach - użycie znaku symbolizującego spotkanie duszy z bóstwem w zaświatach). W cywilizacjach przedchrześcijańskich wizerunek miał charakter sakralny, był symbolem obecności.
Na przykład u Rzymian, w prowincjach odległych od Rzymu, w sądach przy wydawaniu wyroku musiała być zawsze wystawiona podobizna cesarza - Divus - aby trybunał mógł występować w jego imieniu. Owa "imago efficiens" gwarantowała świętość każdego wyroku, jakby był wydany przez samego cesarza. Podobizna czyniła realną obecność tego, kogo przedstawiała. To na soborze efeskim określono ikonę, jako "przybytek", czyli miejsce, w którym przestawiona osoba jest również w cudowny sposób obecna, jest uczestnikiem Tajemnicy Wcielenia- tego niepojętego wydarzenia, kiedy to Bóg stał się człowiekiem, aby człowiek stał się Bogiem. Odnosząc takie uobecniające rozumienie sensu ikony do nauki Kościoła Rzymskiego, można by je przyrównać wręcz do rozumienia Sakramentów Świętych. Ikona przestaje więc być jedynie sakralnym, czy "świętym" obrazem. Staje się natomiast miejscem spotkania kontemplującego przed nią człowieka niemalże bezpośrednio z Żywym Uobecnionym Bogiem. I to właśnie On w mocy Ducha Świętego "wychodzi z inicjatywą" takiego spotkania, gdyż to Światło Ducha przenika "Świętą deskę" i wylewa się na człowieka. Przedstawione na desce (bo głównie właśnie na deskach były malowane ikony), np. centralnie umieszczane w każdej cerkwi oblicze Chrystusa " nie ręką ludzką uczynione"- Nierukotvornyj, Acheiropajetos uobecnia Jego Samego dając możliwość głębokiego i mistycznego przybliżenia się do Niego i spotkania z Nim.
Daje też możliwość zaczerpnięcia z Jego darów i łask. I to za przyczyną mocy i światła Ducha Świętego wiecznie uobecniającego w ludzkiej rzeczywistości realną obecność Stwórcy. Takie rozumienie i przeżywanie "spotkania z ikonami", jest więc spotkaniem z Bożym Światłem, które wylewa się na człowieka. Z tak też rozumianej teologii ikony płynie cały szereg wymogów i zasad natury czysto artystycznej. Począwszy od tej, że skoro powstały obraz ikonowy ma być miejscem spotkania w mistyczny sposób z samym Bogiem, to już sam proces jego wytworzenia musi być mistyczny i modlitewny. Mnich artysta, który zamierza wykonać swoją pracę malarza, musi w sposób odpowiedni "oczyszczający" przygotować się do tego działania. To w modlitwie i kontemplacji uświadamia sobie, że źródłem i inspiracją tworzenia jego dzieła jest sam Duch Święty, tak więc rolą artysty(podobnież jak ewangelisty), jest jedynie odkrycie przed oczyma ludzkimi napełniającej już przygotowaną i obmodloną "deskę" rzeczywistości Boskiej.
Dalej - skoro to Światło Boskie prześwietla niejako realność obrazu ikonowego, to musi on być technicznie tak namalowany, aby i w warstwie malarskiej światło nie oświetlało przedstawionych postaci, ale wyraźnie promieniowało od nich. Innymi słowy nie ma w nich światłocienia i perspektywy zbieżnej. I trzecia najistotniejsza cecha charakterystyczna i odróżniająca w sposób jednoznaczny od malarstwa zachodniego, to symbolizm i hieratyczność. Każde przedstawienie malarskie, czy rzeźbiarskie treści sakralnych w sztuce zachodniej, to alegoryczne wyobrażenia artysty, odpowiadające na pytanie "jak to mogło wyglądać", np. przedstawienia ukrzyżowania Chrystusa- ilu artystów, tyle różnych przedstawień. W sztuce ikonowej jedynym gwarantem świętości i kanoniczności przedstawienia, jest sprowadzenie, np wspomnianego Ukrzyżowania do czystego i jednoznacznego symbolu. Inaczej mówiąc artysta nie przedstawia w ogóle podobieństw do przedstawianej postaci, bądź sceny, lecz całą treść, jej teologię wyraża za pomocą pewnych znaków i układów. Stąd też w uproszczeniu płynie przekonanie, że tworzenie ikony, to nie jest już tylko jej malowanie, lecz "pisanie"- ikonopisanie, całej skomplikowanej teologii. Z powyższych rozważań nasuwa się oczywisty wniosek, iż cześć oddawana w Kościołach Wschodnich świętym ikonom nie wynika więc z ich zawartości treściowej, z przedstawionych na nich postaci czy wydarzeń, ale wiary w ową błogosławioną obecność samego Boga, bądź Maryi czy Świętych. A ich twórca przestaje być tylko ich artystycznym wykonawcą, stając się ewangelistą i apostołem Bożej Prawdy.
SYMBOLIKA W IKONIE
Długo można by prowadzić analizy teologiczne i artystyczne poszczególnych tematów ikon, "pogrupowanych" w cały szereg typów kanonicznych. I tak głównym typem kanonicznym, to są ikony Chrystusa, zarówno w pojedynczej postaci (Mandylion, Pantokrator, Chrystus w Mandolii i Tronujący), jak i bardziej złożonych (Przemienienie na górze, Ukrzyżowanie, Zstąpienie do otchłani). Drugim typem, to są ikony z wyobrażeniami Matki Boskiej- Theotokos, z Dzieciątkiem Jezus (Hodegetria, Eleusa, Oranta), bądź też w scenach wielopostaciowych (Zwiastowanie, Narodziny Jezusa, Zaśnięcie). Do tego całe szeregi postaci Świętych, Ojców Kościoła, Patriarchów, a nawet Carów i Kniaziów ( w Rosji). A ponad nimi nie jakoby wszystkimi ikona Trójcy Świętej w ujęciu prawosławnym- Starotestamentalna (Vietchozavietnaja), bądź greko-katolickim Nowotestamentalna (Bóg Ojciec, Syn z krzyżem, bądź na krzyżu i Duch Święty jako Gołębica).Ikona, która "wywędrowała" niejako z Kościoła Zachodniego na prawosławny i greko-katolicki Wschód, przeżywa obecnie swój prawdziwy renesans i systematyczny powrót do kanonów sztuki sakralnej i wystroju wnętrz kościołów katolickich. Tutaj wystarczy chociażby wymienić tylko ikony Maryjne, tak często występujące i słynące cudami w licznych sanktuariach(Jasna Góra w Polsce, Ostra Brama- na Litwie). To właśnie powracające ikony przywracają również także często przeintelektualizowanemu Kościołowi Katolickiemu nieco więcej ciepła, tajemniczości i mistycyzmu.
Największe znaczenie w pisaniu ikony mają przede wszystkim dwa elementy OBLICZE I KOLORY .
W praktyce pisania ikon poszczególne etapy pracy dzielą się na związane z twarzą i nie mające z nią związku . Ikonograf zawsze rozpoczyna pisanie od głowy , to ona dyktuje wymiar i pozycję ciała oraz resztę kompozycji .
Człowiek z wielkimi oczami i nieruchomym głębokim spojrzeniu - widzi świat poza ziemski.
Punktem centralnym twarzy są oczy które rozpłomienia ogień niebieski .
Wąskie wargi pozbawione są jakiejkolwiek zmysłowości ,namiętności czy łakomstwa .
Wydłużone uszy słuchają ciszy . Nos jest zaledwie cienką krzywą linią ; czoło wysokie i szerokie , którego lekkie zniekształcenie podkreśla przewagę myśli kontemplacyjnej . To co wiąże się z obliczem to nie tylko twarz i oczy , ale także ręce których każdy gest jest w ikonie na swój sposób przemyślany i związany z całością .
Przykładowa symbolika kilku kolorów :
ZŁOTY - światło
CZERWIEŃ - oznacz ludzką naturę , męczeństwo
ZIELEŃ - wieczność , nadzieja , młodość
BŁĘKIT - niebo , głębia , tajemniczość
Bardzo dziękuję za przygotowanie i udostępnienie tekstu Katarzynie i Jarosławowi Kula - autorom strony internetowej www.ikony.czest.pl
beskid-niski.pl na Facebooku
|
|
 |
4361
| Nike Shop UK (mtudnylwsoa@gmail.com) - 2017-11-24 11:32:05 | | air jordan shoes,Jordan 11 Low Bred 2015,
Nike Shop UK http://www.freerunwed.com/ | | |
|
