| |
Łemkowska wigilia - Lemkiwska welyja
Wspomnienia...
Dzień wigilijny - "welyja" kończy okres postu przedświątecznego, który jest okresem przygotowawczym do samej wigilii i Świąt Bożego Narodzenia - "Świat Rizdwa Chrystowoho". Post w ogóle u Łemków ma szczególne znaczenie i jest bardzo przestrzegany, a szczególnie post przedświąteczny, "rizdwiany". Dawniej, w okresie tego postu gospodyni domu gromadziła wszelkie postne produkty żywnościowe na wigilię ("welyju"), i nie postne - tzw."masne" na święta.
Kulminacyjnym dniem tego postu był dzień wigilijny ("welyja"), w którym zasadą było, iż od samego rana aż do wieczerzy w ogóle nic nie spożywano. Dzień ten choć był bardzo pracowitym, to jednak charakteryzował go nastrój uroczysty. Nie można było się kłócić i karać dzieci, a wręcz przeciwnie, darowane były poprzednie przewinienia. Nie można było też odmówić w tym dniu gościny przybyszowi. Cichym pragnieniem gospodarzy domu było, żeby ewentualnym przybyszem nie była kobieta lecz mężczyzna, który miał być gwarantem szczęścia w gospodarstwie domowym w przyszłym roku.
Już od samego rana gospodynie robiły porządki w domu, a potem zajmowały się przygotowaniem i gotowaniem potraw na "welyju". Zgodnie z przysłowiem: "Jak wielka "welyja", taki urodzaj w przyszłym roku", starano się, aby na stole było jak najwięcej straw. W naszej rodzinie panował zwyczaj sporządzania kilkunastu, lecz nigdy nie mniej niż 12 potraw. W tym czasie kiedy kobiety krzątały się w domu, "gazda"- gospodarz domu robił porządki w obejściu. Sprzątał w oborze, stodole, odśnieżał podwórze, przygotowywał karmę dla zwierząt i ptactwa, aby było pod ręką w okresie świątecznym, a na oborniku stawiał małą jodłę "jalyczku", tzw. "koladnyka"- kolędnika. Przed wojną u Łemków nie było w zwyczaju, tak jak dziś stawiania i przystrajania w domu choinek. Łemkowie bardzo szanowali, wręcz kochali, swoje lasy, do takiego stopnia, iż szkoda im było wycinać młode drzewko, nawet na taką okazję jaką były święta Bożego Narodzenia...
Pod wieczór "gazda" wnosił do chaty siano i słomę mówiąc: " Podaj Boh na szcześcia, na zdorowia na tot nowy rik" (Daj Boże szczęścia, zdrowia w tym nowym roku). "Daj Boh w komory i na dwory" (Daj Boże w komorze i na dworze). "Gazdynia" pytała: "Odkalste połaznyku?" ( Skąd ście?). "Gazda" odpowiadał: "Z dobroho, szczaslywoho i wesełoho"(Z dobrego, szczęśliwego i wesołego).
Położywszy siano na stół, a słomę na ławki i stołki ułożył pod stołem z "retiazy"- łańcucha koło, a do środka nasypał owies, żeby się kury zawsze kupy trzymały. "Gazdynia" na stół zaścielała biały obrus, na który kładła dwa chleby , jeden na drugim, garnek z pszenicą i świeczką, a dookoła stołu łyżki i "horniata" ( kubki) oraz miskę z czosnkiem i solą. W tym czasie "Gazda" przynosił świeżej źródlanej wody i wrzucał do niej pieniążek, poczym wszyscy myli się w niej, z nadzieją, iż przyszły rok będzie dostatniejszy i zasobniejszy finansowo od mijającego. Potem wszyscy wychodzili na dwór, spoglądając na niebo, w oczekiwaniu pojawienia sie pierwszej gwiazdki, która była znakiem do rozpoczęcia "welyji". Wchodząc do chaty mówili "Chrystos Rażdajetsia" (Chrystus się rodzi), a gospodyni odpowiadała: "Sławyme Joho" (Wychwalajmy Go). Od tego czasu tymi słowami pozdrawiano się aż do święta Jordanu (Chrztu Pańskiego). Wszyscy siadali do stołu, na głównym miejscu zawsze gospodarz domu, zostawiając jedno miejsce i nakrycie dla nieobecnego członka rodziny lub dla przygodnego przybysza, po czym zmówili "Otcze nasz..." (Ojcze nasz...) i przystępowali do dzielenia się "dorą" ( cząsteczką liturgicznego chleba zwanego prosforą) czosnkiem i chlebem. Inicjatorem rozpoczynania spożywania posiłków był zawsze ojciec. Następnie gospodyni podawała kolejno potrawy odkładając z każdej po trzy łyżki do osobnego garnka dla zwierząt domowych, które również miały być uczestnikami radosnej nowiny Narodzin Chrystusa, podobnie jak to miało miejsce w Betlejem. Każda potrawa znajdowała się w osobnej misce, z której jedli wszyscy (nie było osobnych talerzy dla każdego). Rozpoczynał najstarszy, poczym wszyscy kolejno do najmłodszego. Godnym podkreślenia jest fakt, iż ruch przy jedzeniu był bardzo harmonijny, np. łyżki poszczególnych osób nie mogły się w misce dotykać. Cała wieczerza przechodziła w podniosłej i rodzinnej atmosferze. Do najczęściej spotykanych potraw wigilijnych u Łemków można zaliczyć m.in. "kieselyciu" - żurek sporządzany z owsianej mąki zmielonej w żarnach na kwasku chlebowym, ziemniaki, kapustę, groch, fasolę, grzyby, pierogi z kapustą, kompot z suszonych śliwek, jabłek i gruszek, a więc produkty znajdujące się w każdym gospodarstwie. Rzadkością były np. potrawy z ryb (najczęściej był to śledź solony zakupiony w sklepie u Żyda) Po spożyciu wieczerzy i odmówieniu modlitwy gospodyni zbierała wszystkie łyżki, wiązała je, zrobionym ze słomy powrósłem, i kładła na stół pod siano, aby się latem krowy nie gubiły. Dzień wigilijny kończono zawsze śpiewaniem kolęd w gronie rodzinnym, a wieczorem wszyscy podążali do Cerkwi na "Welykie Poweczerie" - nabożeństwo poprzedzające pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia.
Piękne to były święta na Łemkowynie, piękne to były dni, piękne były wówczas czasy dla Łemków.
Dzisiaj staramy się zachować jak najwięcej z naszych starych, Bożonarodzeniowych zwyczajów i obrzędów, choć jest to coraz trudniejsze.
Na podstawie własnych wspomnień
napisał narodzony we Florynce.
Paweł Dubec
Tekst nadesłał ks.Roman Dubec
Wszystkie uwagi kierować proszę na adres bartek@beskid-niski.pl
beskid-niski.pl na Facebooku
|
|
