|
|
|
/ Beskidzkie rozmaitości / Formacje graniczne II-giej Rzeczpospolitej. Straż Graniczna w Beskidzie Niskim i Sądeckim
|
 |
| |
Formacje graniczne II RP
Straż Graniczna w Beskidzie Sądeckim i Niskim
Waldemar Bocheński -
Proces kształtowania i ostatecznego ustalenia granic II Rzeczypospolitej po pierwszej wojnie światowej trwał prawie pięć lat. Ten niezwykle trudny proces polityczny i militarny został uwieńczony sukcesem w postaci scalenia znacznej części terytorium państwa rozerwanego przez zaborców w XVIII w. Brak spójności interesów i często niezdecydowana postawa państw zwycięskiej koalicji wobec odbudowy Rzeczypospolitej w jej historycznych granicach prowadziły niejednokrotnie do konieczności użycia siły i formowania granic metodą faktów dokonanych. Ostatecznie Rzeczpospolita zajmowała terytorium 388 634 km2, co stawiało ją pod względem powierzchni na szóstym miejscu w Europie, a długość granic wynosiła ogółem 5529 km, z czego na granicę morską przypadało 140 km (granica wód terytorialnych 104 km), a na granice lądowe 5389 km, w tym: z Niemcami 1912 km (z Prusami Wschodnimi 607 km), z Czechosłowacją 984 km, z Rumunią 347 km, z ZSRR 1412 km, z Litwą 507 km, z Łotwą 106 km i z Wolnym Miastem Gdańskiem 121 km. Wiosną 1939 roku, a zatem już po jesiennym zajęciu terenów spornych z Czechosłowacją, tj. Zaolzia, Ziemi Czadeckiej, fragmentów Orawy (m.in. wsie Głodówka i Sucha Góra) i Spiszu (Jaworzyna i Podspady z przyległymi pasmami Tatr) oraz Leśnicy Pienińskiej, powierzchnia Rzeczypospolitej wzrosła do 389,7 tys. km2, a długość granic odpowiednio do 5548 km. Po aneksji Czechosłowacji, utworzeniu państwa słowackiego oraz zakończeniu konfliktu wojennego Węgier i Słowacji, dotychczasowa granica z tym państwem zamieniła się w granice z Niemcami, Słowacją i Węgrami.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego za ochronę granic RP odpowiadały: Straż Gospodarczo-Wojskowa (31.10.1918-12.1918), Korpus Straży Skarbowej (11.1918-12.1918), Straż Graniczna (18.12.1918-03.1919, potocznie nazywana Strażą Aprowizacyjną), Wojskowa Straż Graniczna (03.1919-3.03.1920), Baony Etapowe (1919-1922), Strzelcy Graniczni (3.03.1920-31.03.1921), Baony Wartownicze (11.1920-28.01.1921), Baony Celne (28.01.1921-1.09.1922), Straż Celna (1.04.1921-2.04.1928), Straż Graniczna (1922-1923), Policja Państwowa, tzw. Policja Graniczna (1922-1924, tylko na granicy wschodniej), Korpus Ochrony Pogranicza (08.1924-09.1939, tylko granica wschodnia, a od roku 1939 wzmocnienie innych odcinków granicy, m.in.ze Słowacją, Węgrami i Rumunią oraz Hel - dalej strzeżonych przez SG), Straż Graniczna (22.03.1928-09.1939, z wyjątkiem granicy wschodniej, w 1939 roku objęła odcinek granicy z Litwą w zamian za przekazany KOP odcinek granicy z Rumunią).
Straż Graniczna (SG) została utworzona na mocy rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 22.03.1928 r., jako organ powołany do ochrony granic państwa, a w szczególności ochrony celnej. Straż Graniczna stanowiła jednolitą, umundurowana, uzbrojoną i zorganizowaną na zasadach obowiązujących w wojsku formację, składająca się z korpusów osobowych oficerów SG i szeregowych SG. Na czele formacji stał komendant, mianowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Ministra Skarbu, przedstawiony w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych i Premierem, którego zadaniem było kierowanie, zarządzanie i nadzór nad wszystkimi sprawami związanymi z ochroną granicy. Komendant korzystał w stosunku do oficerów SG i szeregowych SG z praw dowódcy wojskowego.
Oficerów Straży Granicznej przyjmowano do służby spośród oficerów rezerwy Wojska Polskiego, a szeregowych pierwotnie spośród szeregowych i podoficerów rezerwy WP, a później podoficerów rezerwy WP. Organem komendanta SG powołanym do zarządzania jednostkami organizacyjnymi, kierowania organizacją służby granicznej i zabezpieczającym wojskowy charakter formacji była Komenda Straży Granicznej (KSG) w Warszawie. W razie częściowej lub całkowitej mobilizacji, albo w innych wypadkach, w których ze względu na interes obrony państwa Rada Ministrów mogła to uznać za konieczne, Straż Graniczna - z chwilą ogłoszenia mobilizacji, względnie od dnia wskazanego uchwałą Rady Ministrów - stawała się z mocy prawa częścią Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej. Komendzie Straży Granicznej podlegały jednostki organizacyjne w terenie sprawujące kierownictwo nad ochroną granic, w tym m.in. Małopolski Inspektorat Okręgowy Nr 5 (kierował ochroną środkowo-wschodniego odcinka granicy z Czechosłowacją o długości 544,0 km) z siedzibą w Sanoku, przeniesiony w 1930 roku do Przemyśla i przekształcony 17.12.1934 r. w Zachodnio-Małopolski IO Nr 5 z s. w Krakowie (od jesieni 1938 r. ochraniał granicę z Niemcami i Słowacją) i Wschodnio-Małopolski IO Nr 6 z s. we Lwowie. Komenda Straży Granicznej prowadziła działania informacyjno-wychowawcze za pośrednictwem przystępnie redagowanego czasopisma Straży Granicznej "CZATY", ukazującego się dwa razy w miesiącu. Granicy morskiej II Rzeczypospolitej strzegła Flotylla Straży Granicznej z miejscem postoju w porcie Hel, której komendantem był podkomisarz Marian Filipowicz. Stan osobowy formacji w dniu 1.09.1939 r., liczony wraz z podporządkowanymi komisariatom plutonami wzmocnienia, szacuje się poniżej 16 tysięcy, w tym wg etatów Straży Granicznej na rok 1938/1939: 267 oficerów, 5114 szeregowych i 111 pracowników cywilnych (5492 etaty), z czego 1000 osób (szeregowych i prac. cywilnych) funkcjonowało w II linii (wywiad).Komendantami Straży Granicznej byli kolejno: (do 12.12.1928 r.) gen. bryg. Stefan Pasławski,(od 12.12.1928 r. do 28.02.1939 r.) płk., a od 01.1939 r. gen. bryg. Jan Jur-Gorzechowski i (od 1.03.1939 r.) gen. bryg. Walerian Czuma.
Wojskowy charakter Straży Granicznej
Ideą przewodnią przyjętą przy organizacji Straży Granicznej było stworzenie jednolitej i zorganizowanej w oparciu o reguły obowiązujące w wojsku, nowoczesnej, umundurowanej i uzbrojonej formacji granicznej o charakterze militarno-policyjnym, przygotowanej do ochrony granicy pod względem celnym, politycznym i bezpieczeństwa publicznego oraz pod względem wojskowym. Szczególnie istotna była ochrona granicy pod względem wojskowym, która polegała na zabezpieczeniu granic i terytorium państwa przed napadem zbrojnym oraz przenikaniem przez granicę obcego wywiadu, a w razie konieczności szczelnym, militarnym zamknięciu granicy w wypadkach podyktowanych zaistniałą sytuacją. Twórcy Straży Granicznej zdawali sobie jednak sprawę z faktu,
że nawet najlepiej strzeżona granica nie da się szczelnie domknąć i zawsze będą istniały luki, przez które służby wywiadowcze państw ościennych będą starały się penetrować gospodarczo i politycznie terytorium Rzeczypospolitej. W celu przeciwdziałania tym próbom stworzono w SG pion wywiadowczy, którego głównym zadaniem było rozpoznanie przedpola państw ościennych, zorientowane na rozeznanie problemów gospodarczo-przemytniczych i zbieranie wszelkich informacji o charakterze polityczno-wojskowym. Przewidywana reakcja Niemiec, które mogły wykorzystać fakt obsadzenia granicy polskiej formacją typu wojskowego za akt nieprzyjazny ze strony polskiej i dający propagandzie oręż w uzasadnieniu konieczności własnej militaryzacji, spowodowała, że zdecydowano o zakonspirowaniu militarno-policyjnego charakteru SG. Z tego powodu formację poddano oficjalnej zwierzchności Ministra Skarbu, co miało stworzyć pozory instytucji o charakterze cywilnym. Na ile skuteczny był ten kamuflaż, może świadczyć fakt, że do dnia dzisiejszego niektórzy badacze historii Straży Granicznej dają się zwieść konspiracyjnym pozorom, jakoby SG była formacją cywilną lub co najwyżej organizacją paramilitarną. Z mocy rozporządzenia Prezydenta nałożono na tę formację, jako uczestnika Sił Zbrojnych RP, obowiązek współdziałania z organami wojska w zakresie obrony państwa. I właśnie z tego tytułu Ministrowi Spraw Wojskowych przysługiwały wobec Straży Granicznej szczególne uprawnienia. Dla sprawnej organizacji nowej formacji niezbędne były odpowiednio przygotowane kadry. Trzon korpusów osobowych mieli więc stanowić ludzie z doświadczeniem wojskowym - "ostrzelani frontowcy" - oficerowie i podoficerowie rezerwy Wojska Polskiego, a dowództwo formacji mieli objąć oficerowie służby czynnej. Minister Spraw Wojskowych wydał rozporządzenie określające warunki przyjęcia do służby w Straży Granicznej; oficerów SG przyjmowano do służby spośród oficerów rezerwy, a szeregowych SG spośród podoficerów rezerwy WP. Minister Spraw Wojskowych mógł przydzielić do Straży Granicznej żołnierzy służby czynnej, przy czym oficerowie w służbie czynnej mogli być w każdej chwili odwołani ponownie do służby w armii. Minister Skarbu ustalał przepisy o umundurowaniu i uzbrojeniu formacji, szczegółowe obowiązki służbowe oficerów i szeregowych SG oraz tryb postępowania służbowego, ale bezwzględnie musiały one być uzgodnione z Ministrem Spraw Wojskowych. Doświadczenia zdobyte jeszcze w trakcie istnienia formacji granicznych, poprzedzających Straż Graniczną, wykazały, że podstawowym problemem organizacyjnym każdej z nich było sprawne dowodzenie kilkuset jednostkami rozrzuconymi, nierzadko w trudnym terenie, wzdłuż liczącej blisko 3,5 tys. km linii granicznej. Zadaniem twórców nowej służby granicznej było zmierzenie się z tym problemem. Nic zatem dziwnego, że hierarchię służbową Straży Granicznej oparto o sprawdzoną, modelową strukturę
istniejącą w wojsku, organizując ją w sposób odpowiadający "w przybliżeniu skadrowanej dywizji piechoty. Komenda Straży Granicznej (od 05.1938 r. Komenda Główna) miała pełnić funkcję odpowiadającą sztabowi dywizji piechoty; Inspektorat Okręgowy (Komenda Okręgu) miał być odpowiednikiem dowództwa pułku, składającego się z podległych batalionów o różnych miejscach postoju; Inspektorat Graniczny (Komenda Obwodu) miał odpowiadać dowództwu batalionu; Komisariat Straży Granicznej był odpowiednikiem kompanii piechoty. Komisariat był podstawową jednostką mobilizacyjną SG (miał w składzie od 3 do 5 placówek); w razie mobilizacji przewidywano wzmocnienie komisariatu plutonem rezerwistów. Życie służbowe formacji, a i po części prywatne oficerów i szeregowych SG, regulowały przepisy instrukcji Sił Zbrojnych RP. Obowiązywały zasady starszeństwa stopnia służbowego i wzajemnego oddawania honorów. W okresie przejściowym Straż Graniczna zachowała umundurowanie Straży Celnej koloru ciemnozielonego i miękkie rogatywki z orłem państwowym wz. 19 (wzór 1919), które jednak sukcesywnie wymieniano na umundurowanie nowe, przygotowane jeszcze dla Straży Celnej. Były to mundury koloru khaki kroju wojskowego i okrągłe czapki angielskie, miękkie z sukna z otokiem ciemnozielonym i orłem Straży Celnej wz. 28. Dla zaznaczenia przynależności do Straży Granicznej wprowadzono emblemat przedstawiający godło państwowe na ażurowej tarczy herbowej, z promieniście ułożonymi po bokach gałązkami palmowymi, noszony odtąd na ciemnozielonych patkach kołnierzy (łapkach), z jaśniejszą lamówką na krawędzi.
Ujednolicono także oznaki stopni służbowych, które były umieszczane na patkach rękawów (gwiazdki w SG były czteropromienne w odróżnieniu od pięciopromiennych w WP). Oprócz opisanego munduru, który pełnił funkcję zarówno munduru służbowego, jak i wyjściowego, Straż Graniczną wyposażono także w lżejsze mundury letnie. W 1930 roku dokonano nieznacznych zmian umundurowania: czapki okrągłe z miękkimi denkami zastąpiono nowymi czapkami garnizonowymi z denkami usztywnionymi. Oficerowie młodsi (aspirant, podkomisarz, komisarz) nosili na nich galon ze srebrnej taśmy, a oficerowie starsi (nadkomisarz, inspektor, nadinspektor) galon podwójny. Zachowano orła wz. 28 na tarczy oraz wprowadzono oznaki stopni na otoki. Do ubioru służbowego i wyjściowego obowiązywały długie buty z cholewkami. W okresie zimowym noszono długie płaszcze, szyte z grubego sukna w kolorze khaki. Były to płaszcze dwurzędowe, zapinane na sześć guzików, z dwiema kieszeniami i ze stopniami służbowymi naszytymi na patkach rękawów. Dla zaznaczenia odrębności formacji, na klapach kołnierza była naszyta dwubarwna (jasna i ciemna zieleń) wypustka. Mundury szeregowych Flotylli SG były podobne w kroju do mundurów noszonych w Marynarce
Wojennej RP, różniły się m.in. kolorem khaki (latem - białe), a na czapkach otokiem ciemnozielonym ze srebrnym napisem: STRAŻ GRANICZNA. Pod koniec 1933 roku w formacji wprowadzono nowy mundur kroju wojskowego. Zachowano oznaki stopni służbowych noszone na czapkach (zmiany oznak stopni szeregowych), natomiast oznaki dotychczas noszone na patkach rękawów przeniesiono na naramienniki. Oznaki stopni służbowych oparto na oznakach stopni obowiązujących w WP. Na patkach kołnierza (łapki) wprowadzono wężyk haftowany bajorkiem i mniejszą korpusówkę. Na czapki wprowadzono orła typu wojskowego wz. 19. Zimą roku 1934 wprowadzono do użytku sukienne czapki zimowe, na których przewidziano noszenie niższych orłów wojskowych, a w 1939 roku czapki polowe. Oznaki stopni służbowych w Straży Granicznej ustalono w oparciu o oznaki stopni obowiązujące dotąd w Wojsku Polskim.
W okresie zimowym nadal noszono długie płaszcze szyte z grubego sukna w kolorze khaki. Były one teraz jednorzędowe z dwiema kieszeniami, ze stopniami służbowymi na naramiennikach. Na klapach kołnierza naszyta była dwubarwna (jasna i ciemna zieleń) wypustka. Szeregowi Straży Granicznej nosili na lewym rękawie munduru oznaki za lata służby w postaci kątów (szeroki kąt po dziewięciu latach służby, węższy - po trzech). Jakkolwiek oficjalnie nie przewidziano podziału korpusu oficerów na starszych i młodszych, to jednak, wzorując się na armii, już w roku 1930 przyjęto stosowaną tam
symbolikę wyróżniającą oficerów starszych, poprzez umieszczenie podwójnego galonu na czapce. Zasadę tę powtórzono przy organizacji sądów honorowych. Sądy honorowe dla oficerów młodszych były zorganizowane przy Komendach Okręgów SG i rozpatrywały sprawy oficerów do stopnia komisarza włącznie. Sprawy oficerów starszych, od stopnia nadkomisarza, rozpatrywał sąd dla oficerów starszych, działający przy Komendzie Straży Granicznej. Formacja wzorem jednostek WP posiadała własną, jednostopniową odznakę pamiątkową nadawaną za zasługi w służbie granicznej. Nadawanie odznaki odbywało się raz w roku, w dniu święta Straży Granicznej, które przypadało na 11 listopada (od 1937 roku było to już w dniu święta państwowego). Inną formą wyróżniania był jednostopniowy Krzyż Zasługi "Za Dzielność", wzorowany na Srebrnym Krzyżu Zasługi RP. Ministerstwo Spraw Wojskowych traktowało oficerów i szeregowych Straży Granicznej jak żołnierzy. Oficerowie i szeregowi SG, pomimo równoczesnej podległości obu ministrom, czuli się w znacznie większym stopniu podlegli Ministerstwu Spraw Wojskowych, które w Straży Granicznej reprezentowali. W marcu/kwietniu 1939 roku zarządzono wzmocnienie SG na całej długości granicy
z Niemcami i wkrótce przystąpiono do formowania plutonów wzmocnienia, przewidując w zasadzie jeden pluton (1 oficer rezerwy i 60 szeregowców) na jeden komisariat SG. Plutony wzmocnienia rekrutowały się z rezerwistów specjalnie dobranych pod względem moralno-politycznym i składały się z trzech 20-osobowych sekcji. Dla zamaskowania tej formy mobilizacji rezerwistów, pobór prowadzono pod pozorem odbycia przez rezerwistów trzymiesięcznego przeszkolenia. Wszyscy powołani do służby w plutonach wzmocnienia otrzymali mundury polowe WP. Plutony wzmocnienia posiadały dwoistą podległość. Uczestnicząc we wzmocnieniu ochrony granicy państwa podlegały komendantom komisariatów, natomiast w zakresie szkolenia oraz określenia ich zadań na wypadek konfliktu wojennego - podlegały dowódcom jednostek wojskowych, na terenie działania których się
znajdowały. Wydana plutonom wzmocnienia instrukcja z 30.04.1939 r. wyznaczała tym jednostkom następujące zadania: rozpoznanie sił i środków oraz kierunków posuwania się nieprzyjaciela oraz identyfikowanie jego oddziałów, opóźnianie wkraczających sił nieprzyjaciela przez wykonanie zniszczeń oraz zapór komunikacyjnych i przez ogniowe działania powstrzymujące na dokonanych zniszczeniach, ochrona wytypowanych obiektów oraz urządzeń przed dywersją, ochrona i utrzymanie na pewien okres ważnych obiektów do czasu nadejścia oddziałów armii. Wkrótce potem wszystkie jednostki SG podporządkowano taktycznie dowódcom armii i przystąpiono do wzmacniania komisariatów także na granicy słowackiej i węgierskiej. Ogółem utworzono 115 plutonów wzmocnienia Straży Granicznej o łącznym składzie osobowym 7.015 żołnierzy, w tym 115 oficerów. Wprowadzenie plutonów wzmocnienia, składających się z rezerwistów wojska, w strukturę SG i stworzenie zależności organizacyjnej łączącej plutony i SG, wymagało konieczności wzajemnego oddawania honorów i meldowania się na zasadach stopni służbowych SG i starszeństwa WP. W tym celu Komenda Główna SG i Ministerstwo Spraw Wojskowych ustaliły równorzędność stopni. Ministerstwo Spraw Wojskowych doprowadziło do ujednolicenia zasadniczego uzbrojenia
Straży Granicznej, wprowadzając: dla szeregowych jeden typ karabinka z bagnetem kbk wz. 98, a dla oficerów SG pistolety Ceska Zbrojovka wz. 28 (9 mm). Uzbrojenie plutonu wzmocnienia składało się z jednego rkm (wg niektórych źródeł do 3 rkm), KB wz. 98 i granatów ręcznych. W przeddzień wybuchu wojny uzbrojenie Straży Granicznej wraz z plutonami wzmocnienia wynosiło: 15 332 kbk wz. 98 i kb wz. 98, 491 rkm wz. 28 i lkm wz. 08/15, kilkadziesiąt ckm wz. 08, 2 064 pistolety, 8 armat ppanc. 37 mm, 37 260 ręcznych granatów. 345 patroli pionierskich SG otrzymało do wykonywania zadań po 100 kg materiałów wybuchowych. Przepisy mundurowe SG nie przewidywały hełmów. Co prawda występowano do WP o ich przydział, ale nie odniosło to rezultatu. Dopiero w latach 1938 1939 Straż Graniczna otrzymała niewielką ilość hełmów wz. 31 z profilowanymi orłami nakładanymi wz. 27 (orzeł Policji Państwowej wys. 100 mm). W zbiorach Muzeum Okręgowego w Pile znajduje się jedyny znany w kraju aluminiowy znak identyfikacyjny, tzw. "nieśmiertelnik", Straży Granicznej,
pochodzący z komisariatu w Ujściu, z wytłoczonym napisem: "straz gran 10 ujscie".
Wywiad Straży Granicznej
Głównym zadaniem SG było nie tylko zabezpieczenie granic i terytorium państwa przed napadem zbrojnym, ale przede wszystkim zabezpieczenie przed przenikaniem przez granicę obcego wywiadu. Temu służył działający pion wywiadowczy (Oddział Informacyjny). Głównym zadaniem było rozpoznanie przedpola państw ościennych, zorientowane na rozeznanie problemów gospodarczo-przemytniczych i zbieranie wszelkich informacji o charakterze polityczno-wojskowym. Od 1930 roku II Oddział Sztabu Głównego przygotowywał SG do działania na rzecz wywiadu wojskowego i kontrwywiadu. Straż Graniczna, działając na zlecenie II Oddziału, uczestniczyła w przerzucie agentów. Wywiad Straży Granicznej dostarczał II Oddziałowi bardzo przydatnych informacji o rozmieszczeniu na przedpolu jednostek taktycznych i organizacji paramilitarnych, informacji o prowadzonych w strefie przygranicznej pracach przy budowie dróg i umocnień lub wojskowych obiektów budowlanych. Działalność ta była głęboko zakonspirowana, dlatego służbę wywiadowczą Straży Granicznej określano oficjalnie nazwą "wywiadu przeciwprzemytniczego".
Jesienią 1938 roku Oddział II Sztabu Głównego we współpracy ze Strażą Graniczną przeprowadził
operację dywersyjno-bojową na Rusi Zakarpackiej, której celem było pogłębienie chaosu i zamieszania we wschodniej, zamieszkanej przez wiele mniejszości narodowych, części byłej Czechosłowacji, okrojonej traktatem monachijskim. Operacja miała wesprzeć działania dyplomatyczne rządu polskiego, prowadzące do wcielenia Rusi Zakarpackiej do Węgier i utworzenia granicy polsko-węgierskiej, co rozwiązywało problem nieprzyjaznego sąsiada, jakim stała się utworzona przez rząd Wołoszyna i Rewaja "Karpacka Ukraina". Rząd polski podejrzewał rząd "Karpackiej Ukrainy" o współdziałanie z III Rzeszą w spodziewanej agresji na Polskę.
Obwód Straży Granicznej - Jasło
5.08.1931 r. przeniesiono siedzibę Inspektoratu Granicznego Nr 19 Krosno do Jasła i utworzono Inspektorat Graniczny Jasło, podległy Małopolskiemu Inspektoratowi Okręgowemu Straży Granicznej Nr 5 z siedzibą w Sanoku, a po reorganizacji Zachodnio-Małopolskiemu IOSG (od 04.1938 r. Zach.-Małop. Okręg SG) z siedzibą w Krakowie. Obszar działania IG Jasło (od kwietnia 1938 r. Obwodu Jasło) obejmował odcinek karpackiej granicy od wzgórza Obidza (931 m n.p.m.) na zachodzie, po wzgórze Pasika (849 m n.p.m.) nad miejscowością Jasiel na wschodzie. Na terenie operacyjnym IG SG Jasło istniały komisariaty, placówki i posterunki Straży Granicznej:
- Komisariat Rytro (utworzony 26.09.1936 r., przejął część placówek I i II linii komisariatu Piwniczna). Od 1.12.1937 r. p.o. kierownika komisariatu był aspirant Klaudiusz Waliszko (przeniesiony z komisariatu Krempna), od 3.04.1939 r. komendantem komisariatu był asp. Tadeusz Znojkiewicz, od 1.05.1939 r. z-cą komendanta był tytularny starszy przodownik Zygmunt Jachowicz. Wśród szeregowych komisariatu służył m.in.strażnik Piotr Kosicki (od 3.11.1936 r. do 30.04.1938 r.).
- Komisariat Piwniczna (26.09.1936 r. przeniesiony do Rytra), obejmujący placówki I linii Czercz, Piwniczna (od 26.09.1936 r. Rytro), Wierchomla i Żegiestów oraz placówkę II linii Piwniczna. Kierownikiem komisariatu od 1.11.1929 r. był asp. Jan Stępień. Wśród szeregowych służyli m.in. przodownik Antoni Sidełko (poległ 1.09.1939 r. podczas ataku ze Słowacji samochodu pancernego na przejście graniczne Mniek - Podolik [Piwniczna]), strażnik Piotr Kosicki (od 1928 r. do 3.11.1936 r.), str. Walenty Misiuda (od 1.04.1932 r. placówka Czercz, 1.10.1932 r. placówka Żegiestów, od 16.01.1935 r. placówka Huta Polańska komisariatu Krempna), str. Franciszek Paluch, str. Franciszek Murawski.
- Komisariat Muszyna (22.09.1938 r. przeniesiony do Krynicy). Do 30.11.1928 r. z-cą kierownika komisariatu był Franciszek Kaczmarek, syn Jana (wcześniej na stanowisku pomocnika kierownika komisariatu Straży Celnej w Jaśliskach). Kierownikiem komisariatu od 20.05.1934 r. był podkomisarz Kazimierz Kostecki (przeniesiony z komisariatu Horodenka, w 1936 r. przeniesiony do komisariatu Zebrzydowice), do 15.09.1937 r. kier. był nadkomisarz Kazimierz Ickowicz (przeniesiony na stanowisko p.o. kierownika IG Nowy Targ), od 1.12.1937 r. kier. był komisarz Witalis Wołosiewicz.
- Komisariat Krynica (do 22.09.1938 r. w Muszynie), obejmujący placówki I linii Milik (22.09.1938 r. likwidacja), Dechułów, Wojkowa, Tylicz, Czercz oraz placówki II linii Muszyna (22.09.1938 r. przeniesiona do Krynicy) i Jasło, posterunek wywiadowczy Krynica (likwidacja 22.09.1938 r.) oraz posterunek Milik. Od 1.05.1939 z-cą komendanta komisariatu Krynica był tytularny starszy przodownik Adam Lukesch.
- Komisariat Uście Ruskie (wcześniej Gładyszów), obejmujący placówki I linii Izby, Wysowa, Zdynia (31.03.1937 r. przeniesiono do miejscowości Konieczna, 1.05.1939 r. włączono do Komisariatu Krempna), Radocyna, placówkę II linii Gładyszów oraz posterunek Regetów (27.03.1936 r. przemianowano na placówkę I linii). Od 20.10.1935 r. kierownikiem komisariatu był podkomisarz Rafał Sławoszewski (przeniesiony z Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego), od 28.09.1938 r. komendantem był aspirant Józef Tropaczyński (przeniesiony z Pomorskiego Okręgu SG), od 1.05.1939 r. z-cą komendanta był tytularny st. przod. Stanisław Pszonka.
- Komisariat Krempna, obejmujący placówki I linii Grab, Huta Polańska (1.05.1939 r. przydzielono do komisariatu Posada Jaśliska), Barwinek (wyłączono 29.01.1934 r.), Olchowiec (1.05.1939 r. przydzielono do komisariatu Posada Jaśliska), Konieczna (włączono 1.05.1939 r.) i placówkę II linii Polany (od 20.10.1931 r. placówka Krempna). W 1929 r. kierownikiem komisariatu był asp. Józef Pawłusiewicz. Od 1935 r. kierownikiem, o od 1.05.1938 r. komendantem komisariatu był pkom. Stanisław Dragan (żona Stefania Morawska, córka Wojciecha i Marii z Przybyłowskich, była nauczycielką w łemkowskiej szkole w Krempnej), od 1.05.1939 r. z-cą komendanta był starszy strażnik Włodzimierz Waruszyński.
- Komisariat Posada Jaśliska (do 19.09.1935 r. komisariat Jaśliska) 16.01.1939 r. włączony do Obwodu Sambor (zmiana nazwy na Obwód Sanok i siedziby na Sanok), w związku z czym nowe rozgraniczenie ZMOSG i WMOSG pokrywało się z granicą odcinków komisariatów Krempna i Posada Jaśliska), obejmujący placówki I linii Olchowiec (16.01.1939 r. włączono do komisariatu Krempna), Czeremcha, Wola Wyżna, Jasiel (do głównego kamienia granicznego Nr 21), Wisłok Wielki Górny (wyłączono 29.01.1934 r.), Barwinek (włączono 29.01.1934 r.) i placówkę II linii Jaśliska. Kierownikami komisariatu byli: komisarz Straży Celnej Franciszek Szulc, do 20.10.1935 r. komisarz Ludwik Weigel (przeniesiony na stanowisko kwatermistrza w IG Jasło), od 20.10.1935 r. asp. Jan Pawłusiewicz (przeniesiony z komisariatu Uście Ruskie), od 20.09.1936 r. asp. Wiktor Kowalski (p.o. kierownika, przeniesiony z Wielkopolskiego IO). Komendantami komisariatu byli: od 8.05.1938 r. asp. Kazimierz Golanowski (przeniesiony z Pomorskiego Okręgu SG), od 2.03.1939 r. pkom. Kazimierz Lurski (przeniesiony z komisariatu Smorze), od 1.05.1939 r. z-cą komendanta był tytularny st. przod. Ferdynand Nehrebecki. Od 4.05.1939 r. na stanowisku młodszego oficera komisariatu asp. Czesław Maksimowski (przeniesiony z Mazowieckiego OSG).
- do dnia 26.09.1936 r. istniały posterunki informacyjne Nowy Sącz i Gorlice;
- z dniem 1.11.1937 r. posterunek Rzeszów przemianowano na placówkę II linii i włączono do IG Jasło (22.04.1939 r. przemianowano na posterunek wywiadowczy i przydzielono do Komisariatu Wewnętrznego Sandomierz).
IG Jasło mieścił się w nieistniejącym dzisiaj (zniszczonym w 1944 roku) budynku w Jaśle przy ul. Staszica 6, należącym do Banku Polskiego, a 29.05.1937 r. został przeniesiony do nowego budynku przy ul. Wyspiańskiego 4, wynajętego od p. Anny i Tadeusza Dzikowskich. Pierwszym kierownikiem (1931-1932) Inspektoratu Granicznego w Jaśle był nadkomisarz Stanisław Matera, kolejnym (11.1932-05.1933) był nkom. Leon Sionkowski (zmarł 10.05.1933 r. w Krakowie). Kolejnym kierownikiem Inspektoratu, a od 10.05.1938 r. do 17.07.1939 r. komendantem Obwodu SG Jasło był nadkom. SG Zdzisław Wincenty Ruciński (ur. 13.07.1895 r., więzień Starobielska, zamordowany w kwietniu 1940 r. w Charkowie), a jego następcą był nadkom. Edward Karol Okulski (ur. 13.07.1891 r., więzień Ostaszkowa, zamordowany w kwietniu 1940 r. w Twerze). Pierwszym zastępcą komendanta Obwodu od 20.12.1935 r. był komisarz SG Józef Bocheński, oficer wywiadowczy (ur. 19.03.1899 r., więzień Kozielska, zamordowany 23.04.1940 r. w Katyniu). Kwatermistrzami IG Jasło byli: od 20.10.1935 r. kom. Ludwik Weigel (przeniesiony ze stanowiska kierownika komisariatu Posada Jaśliska), w 1936 r. podkomisarz Stanisław Kozakiewicz (przeniesiony z Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego), od 15.09.1937 r. kom. Wacław Zerygiewicz, od 1.06.1939 r. pkom. Kazimierz Kociatkiewicz (przeniesiony z komisariatu Konarzyny w Pomorskim OSG). Kierowcami samochodów służbowych w IG Jasło do wybuchu wojny byli strażnik Stanisław Chojnacki (od 19.06.1937 r.) i str. Jan Dziuk. Sztab Obwodu Jasło posiadał samochód służbowy chevrolet, a w 1938 roku został wyposażony w radiostację. Na rok budżetowy 1938/39 przyznano Obwodowi Jasło następujące etaty mechanicznych środków lokomocji skarbowych i własnych oraz koni skarbowych: 1 samochód i 1 motocykl oraz po dwa konie dla komisariatów: Rytro, Muszyna, Uście Ruskie, Krempna i Posada Jaśliska. W październiku 1938 r. Obwodowi Jasło przydzielono do użytku służbowego samochód marki Polski Fiat "Łazik" 508/III do dyspozycji oficera wywiadowczego. Obwód otrzymał od ministra skarbu następujące roczne wysokości ryczałtów rzeczowych na utrzymanie i eksploatację:
- na rok budżetowy 1938/39: samochodu 2.340.- zł, motocykla 924.- zł, motoroweru 360.- zł, roweru skarbowego 12.- zł i roweru własnego użytkowanego do celów służbowych 18.- zł;
- na rok budżetowy 1939/40: samochodu 2.160.- zł, motocykla 900.- zł, motoroweru 360.- zł, roweru skarbowego 12.- zł i roweru własnego użytkowanego do celów służbowych 18.- zł.
Żołnierze Straży Granicznej z racji zadań formacji stanęli w pierwszym szeregu obrońców granic Rzeczypospolitej. To im dane było przyjąć na siebie zdradzieckie uderzenie przeważających sił armii niemieckich i ich sojuszników. Służąc Ojczyźnie, trwali w walce do końca. Ginęli i odnosili rany w potyczkach granicznych, bojach i bitwach Września, trafiali do niewoli, wielu złożyło ofiarę życia w sowieckich dołach śmierci, wielu walczyło później na wszystkich frontach II wojny światowej, choć na wracających czekały więzienia i katownie UB. Żołnierze Straży Granicznej wierni idei i złożonej
przysiędze, do ostatniego tchu służyli Polsce...
Wykaz skrótów:
baon - batalion,
bag - bateria artylerii górskiej,
bat. - bateria,
BG - brygada górska,
ckm - ciężki karabin maszynowy,
COP - Centralny Okręg Przemysłowy,
dac - dywizjon artylerii ciężkiej,
dak - dywizjon artylerii konnej,
dal - dywizjon artylerii lekkiej,
dca - dowódca,
DG - dywizja górska,
dow. - dowództwo,
DP - dywizja piechoty,
dypl. - dyplomowany,
gen. bryg. - generał brygady,
GO - grupa operacyjna,
GPU - Gosudarstwiennoje Politiczeskoje Uprawlienije, tj. Państwowy Zarząd Polityczny,
IGSG - Inspektorat Graniczny Straży Granicznej,
IO - inspektorat okregowy,
IOSG - Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej,
KA - korpus armijny,
kbk - karabinek,
KDP - Karpacka Dywizja Piechoty,
km - karabin maszynowy,
kom. - komisarz Straży Granicznej,
komp. - kompania,
KOP - Korpus Ochrony Pogranicza,
kpr. - kapral,
kpt. - kapitan,
krypt. - kryptonim,
lkm - lekki karabin maszynowy,
m. - miejscowość,
mjr - major,
m.p. - miejsce postoju,
Ob.SG - Obwód Straży Granicznej,
ON - obrona narodowa,
OW - oddział wydzielony,
pa - pułk artylerii,
pac - pułk artylerii ciężkiej,
pag - pułk artylerii górskiej,
pal - pułk artylerii lekkiej,
plut. - pluton, plutonowy,
por. - porucznik,
pp - pułk piechoty,
PP - Policja Państwowa,
płk - pułkownik,
ppanc. - przeciwpancerny,
ppłk - podpułkownik,
ppor. - podporucznik,
psg - pułk strzelców górskich,
psp - Pułk Strzelców Podhalańskich,
pu - pułk ułanów,
PWŚ - Policja Województwa Śląskiego,
PZL - Państwowe Zakłady Lotnicze,
rez. - rezerwy,
rkm - ręczny karabin maszynowy,
samodz. - samodzielny,
SG - Straż Graniczna,
str. - strażnik Straży Granicznej,
strz. - strzelec,
wł. - włącznie,
WP - Wojsko Polskie,
wz. - wzór,
wzg. - wzgórze,
z-ca kom. - zastępca komendanta
beskid-niski.pl na Facebooku
|
|
 |
4324
Nie ma jeszcze żadnych komentarzy.
|
