|
|
 |
| |
"Gazeta Gorlicka" - piatek 4 stycznia 2008
("Gazeta Gorlicka" jest regionalnym dodatkiem "Gazety Krakowskiej")
"Karwacjanie i Gładysze
mieli dobry gust"
Gładysze i Karwacjanie - najwybitniejsi kolonizatorzy Ziemi Gorlickiej
W związku z powstaniem
nowej instytucji
kulturalnej "Muzeum
- Dwory Karwacjanów
i Gładyszów" nie od
rzeczy będzie przypomnienie
zasług obu tych rodzin, także
w zasiedlaniu ziemi gorlickiej
w XIV i XV wieku.
Bankierzy zaadoptowani
przez szlachtę
Rodzina Karwacjanów przybyła
do Polski najprawdopodobniej
z Cahros w południowej
Francji. Stało się to w okresie
wymiany w otoczeniu króla
Władysława Łokietka inteligencji
niemieckiej, która popadła
w niełaskę po buncie wójta
Alberta w Krakowie w 1312 roku,
na inteligencję francuską
i włoską.
Księgi i rachunki Krakowa
po raz pierwszy wymieniają
Karwacjanów w 1324 roku jako
rodzinę piwowarów i bankierów
handlujących domami.
Z ksiąg tych wynika, że w latach
1320-1350 żyło w Krakowie
trzech Karwacjanów -
Marcin, Piotr i Jekel, którzy
w latach 1340-1350 sprzedali
w Krakowie kilka domów.
Jest to najprawdopodobniej
początek nabywania dóbr
ziemskich w województwie
krakowskim. W tym też okresie
zostają adoptowani przez
ród Zadorów do szlachty.
W połowie XIV wieku Deresław
Karwacjan, mieszczanin
i patrycjusz krakowski staje się
właścicielem Stróżówki, Glinika
i Ropicy. Ziemie te nabyte
lub otrzymane od króla Kazimierza
Wielkiego około 1350
roku nie były leśnym pustkowiem,
lecz zaludnione, a ziemia
od dawna uprawiana. Jednak
w momencie ich nabycia
Dersław Karwacjan objął te tereny
bez chłopów. Według ówczesnego
zwyczaju do innych
swych włości zabrali ich poprzedni
właściciele. Najprawdopodobniej
Dersław Karwacjan
część nowych osadników
musiał sprowadzić ze swoich
wsi w powiecie krakowskim.
Niewykluczone, że z Krakowa
sprowadził rzemieślników potrzebnych
do budowy Gorlic,
które, jak podaje Marcin Kromer,
lokowano w 1354 roku.
Rychwałdem rządził kniaź
Znane dotychczas źródła pisane
niewiele mówią o akcji osiedleńczej
Dersława Karwacjana.
Dopiero w testamencie
z 1404 roku Gorlice nazwane
są miastem, a wsie należące do
Karwacjanów zasiedlone.
Oczywiście stwierdzenie to odnosi
się do wsi Stróżówka, Glinika
i Ropicy. Natomiast Rychwałd,
który mimo że w 1417
roku otrzymał prawo niemieckie,
był wsią niezasiedloną
z uwagi na tereny niezdatne do
uprawy przy ówczesnej, prymitywnej
technice rolnej. Dopiero
napływ wołoskiej ludności
pasterskiej w XV wieku
stworzył możliwość eksploatacji
tego terenu, wcześniej ekonomicznie
nieproduktywnego,
dostarczającego w zasadzie
tylko budulca do wznoszenia
Gorlic.
Kolonizacja Rychwałdu
przeprowadzona w 1470 roku
przez Jana i Jakuba Karwacjanów
na prawie wołoskim polegała
na przyjęciu form prawnych
i gospodarczych życia pasterskiego
wykształconych
przez wołoskich pasterzy. I tak
na czele wsi stał kniaź, który
odpowiadał sołtysowi
we wsiach na prawie niemieckim.
Był on organizatorem
wsi.
Pierwszym kniaziem Rychałdu
był niejaki Klima, dla
którego i jego kmieci Jan Karwacjan
i Jakub określili uprawnienia
i powinności. Uposażenie
kniazia w Rychwałdzie stanowiły:
dwa łany roli, dwa obszary,
karczma i młyn. Ponadto
szósta część dawanych przez
osadników panu wsi czynszów
oraz wieprzów, owiec i kóz. Do
uprawnień kniazia należało
dobrowolne dysponowanie
zbudowaną przez niego cerkwią.
Kniaź posiadał władzę sądowniczą
nad miejscowymi
osadnikami według prawa wołoskiego,
a nad obcymi według
prawa niemieckiego. Winnych
miał karać chłostą i wsadzaniem
w kłodę, pobierając 2
grosze od skazanego chłopa
i po groszu od spraw bezspornych.
W razie nieposłuszeństwa
kniaziowi lub wnoszenia do
niego nieuzasadnionych zażaleń
chłopi musieli oddawać za
obrazę 12 baranów. Obowiązkiem
kniazia było służyć
swym panom w razie potrzeby,
ale za wynagrodzeniem.
W przypadku wojny zobowiązany
był do dostarczenia
panu konia wartości trzech florenów.
Ponadto chłopi zobowiązani
byli do oddawani panu
swemu pięciu owiec od setki
i kozła od stada na Wielkanoc,
co dwudziestą świnię wypasaną
na buczynie oraz 10
groszy i pewną ilość rzemieni.
W przypadku, gdy pan wyruszał
na wojnę, powinni byli też
dostarczyć po 6 groszy i serze
wartości dwóch groszy. Chłopi
zaś posiadali obowiązki wobec
kniazia polegające na odrabianiu
rocznie jednego dnia przy
sianokosach i dnia przy żniwach.
Oddawaniu trzeciej części
z upolowanej "grubej"
zwierzyny takiej jak sarna,
dzik, niedźwiedź. Natomiast
mniejszą zwierzynę, jak zające,
kuny czy łasice, mieli
przedstawiać panu do zakupu.
W przypadku niezakupienia
przez niego mogli sprzedać,
komu chcieli.
Dzięki Rychwałdowi i uzyskanym
przez Jana Karwacjana
od króla Aleksandra Jagiellończyka
pozwolenia na jarmarki
Gorlice znane były z targów na
mięso baranie, woły i nierogaciznę,
po które przyjeżdżali
kupcy z Krakowa i Węgier.
Dominium Ropae Gładyszów
Równocześnie z powstaniem
"Państwa Gorlickiego" Karwacjanów
powstaje na południu
ówczesnej ziemi bieckiej
ogromny kompleks dóbr prywatnych
zwanych później "Dominium
Ropae" należących
do rodziny Gładyszów - również
o rodowodzie mieszczańskim.
Gładysze pochodzący najprawdopodobniej
z Węgier
osiedlili się najpierw na ziemi
sądeckiej, a po raz pierwszy nazwisko
to występuje w dokumencie
sporządzonym 30
kwietnia 1316 roku, gdzie Paweł
Gładysz, mieszczanin
z Nowego Sącza świadkuje
przy ustalaniu granic wsi
Chomranice, Chełmiec
i Rdziostów.
Dwadzieścia pięć lat później
w księgach grodzkich
i ziemskich występuje jego
syn Jakub, który w latach
1330-1334 jest zarządcą dóbr
sądeckich królowej Jadwigi,
żony Władysława Łokietka,
a drugi zaś syn - Jan piastuje
urząd podrzędczego sądeckiego
zarządzając dużym kompleksem
dóbr królewskich na
południowym pograniczu
Polski. Musiał się wykazać dobrym
zmysłem organizacyjnym
i pozyskać łaskę królewską,
skoro w połowie XIV wieku
otrzymał od króla Kazimierza
Wielkiego lasy nad rzeką
Zdynianką z pozwoleniem na
zakładanie tam nowych wsi
i miast.
Niestety, mimo "dołożenia
wielu trudów tak z powodu
wielkiego ubytku ludzi, jak
także z powodu niszczenia,
okolica żadnych plonów nie
wydała" dlatego król "rozważywszy
wierną służbę jego,
którą nam świadczył, nadaliśmy
mu wieś naszą Łosie...
nadto ze specjalnej naszej łaski
nadaliśmy mu cały gaj
względnie las nasz po obu
brzegach rzeki zwanej Ropa
w górę ciągnący się i na
wszystkich brzegach wszystkich
potoków do Ropy wpadających...
mianowicie Uniewiczą,
Zasutą, Ropicą, Smerekowcem
i Regietowem, aż do
rzeki zwanej Biała" - czytamy
w dokumencie wystawionym
przez kancelarię królewską 27
października 1359 roku. Był
to początek fortuny rodu Gładyszów.
Za Gładyszów Szymbark
był miastem
Najprawdopodobniej już w połowie
XIV wieku sam Jan
Gładysz lokował miasto Szymbark
(oppidum Schonbergh),
występujące po raz pierwszy
w dokumentach historycznych
w 1369 roku.
Miasto to początkowo rozwijało
się bardzo dobrze, gdyż
zatrzymywało na swych targach
spęd bydła i nierogacizny
z doliny górnej Ropy i szybko
się bogaciło, będąc poważną
konkurencją dla mieszczan
gorlickich.
Było to przyczyną wielu
procesów między Gorlicami,
a Szymbarkiem odnotowanych
w księgach grodzkich
bieckich.
Położenie Szymbarku z dala
od skrzyżowań dróg handlowych
było, niestety, przyczyną
jego upadku w XV wieku. Najprawdopodobniej
jeszcze pod
koniec XIV wieku Jan Gładysz
lokował Hańczową, Wysową
i Zdynię, chociaż pierwsze notatki
historyczne o nich pochodzą
z 1437 roku. Natomiast
spadkobiercy Jana Gładysza
w XV wieku lokowali Klimkówkę
i Bielankę.
Wtym też okresie w "Państwie
Gładyszów" zachodzi
ciekawy proces wyludniania
się wsi rolniczych, lokowanych
na prawie niemieckim i osiedlania
się w tym samym miejscu
ludności rusko-wołoskiej,
uprawiającej gospodarkę pasterską.
Z tym zjawiskiem łączy
się ponowna lokacja wsi na
prawie wołosko-magdeburskim.
Klasycznym tego przykładem
jest ponowna lokacja
w 1512 roku Uścia Wołoskiego
(obecnie Uścia Gorlickiego).
Gładysze powierzyli misję lokacji
tej wsi niejakiemu Jaszkoniszowi.
Jego uposażenie stanowił:
młyn tracz, folusz, browar,
prawo trzymania rzemieślników,
zagrodnik, 1/6
czynszów oraz dwa dni pańszczyzny
- uposażenie typowe
dla wsi prawa niemieckiego.
Natomiast chłopi ponosili
ciężary właściwe wsiom prawa
wołoskiego, oddając panu wsi
pięć owiec od setki, co dziesiątego
wieprza wypasanego na
buczynie, miód z barci i 6 groszy
wojennego.
Ponadto w XVI wieku Gładyszowie
lokowali Nowicę,
Smerekowiec, Blechnarkę
i Gładyszów oraz powtórnie na
prawie wołoskim Łosie.
Dochody z założonych wsi
musiały być duże, skoro ziemia
należąca do Gładyszów była
brana pod uwagę na początku
XVI wieku w akcji zwrotu
królewszczyzn, które były
niesłusznie dzierżawione. Dopiero
decyzja zatwierdzająca
prawo własności Gładyszów
wydana przez króla Zygmunta
I na sejmie w Piotrkowie 10 lutego
1528 roku uchroniła ich
przed utratą majątku.
Z treści tego dokumentu wystawionego
przez kancelarię
królewską wynika, że Gładysze
w ciągu 169 lat na obecnej ziemi
gorlickiej założyli miasto Szymbark
oraz wsie: Uście Wołoskie,
Hańczową, Wysową, Blechnarkę,
Kwiatoń, Smerekowiec,
Zdynię, Zawadę, Nowicę, Bielankę
i Klimkówkę.
Będąc właścicielami tak rozległych
włości stać ich było na
budowę pięknie położonego
renesansowego dworu, który
już w XVII wieku był przedmiotem
westchnień najwybitniejszego
poety polskiego baroku
Wacława Potockiego. Zachował
się do naszych czasów
i wraz z dworem Karwacjanów
w Gorlicach stanowią cenne
perły wśród bogatych zabytków
ziemi gorlickiej, dobrze
świadcząc o guście pionierów
zasiedlenia ziemi gorlickiej.
ANDRZEJ ĆMIECH
Powyższy tekst pochodzi z Gazety Krakowskiej. Redakcja portalu www.beskid-niski.pl nie ponosi odpowiedzialności za treści w nim zawarte.
Jeśli chcesz być informowany o wszelkich aktualnościach, nowościach, zmianach, planach i wydarzeniach, ktore związane są z Beskidem Niskim oraz działalnością portalu beskid-niski.pl a także otrzymywać raz w tygodniu zestaw linków do poświęconych Beskidowi Niskiem artykułów publikowanych w "Gazecie Krakowskiej" wyślij pusty e-mail na adres
subskrypcja@beskid-niski.pl
Aby zrezygnować z subskrypcji wystarczy wysłać e-mail z tematem "rezygnacja"
beskid-niski.pl na Facebooku
|
|
 |
2556
| Expalay (Expalay@benjaminmail.xyz) - 2022-08-30 16:02:51 | | Viagra Wirkung Animation ivermectin for dogs | | | | Steffen Großpietsch (s.grosspietsch@gmx.net) - 2019-12-18 00:14:02 | | Die Herkunft der Familie Gladysz liegt aber nicht in Ungarn, sondern in Deutschland, hier hatten sie ihren ersten Stammsitz in Gladitz (Sachsen-Anhalt), von dem sich auch der Name | | | | Steffen Großpietsch (s.grosspietsch@gmx.net) - 2019-12-18 00:12:52 | | Die Herkunft der Familie Gladysz liegt aber nicht in Ungarn, sondern in Deutschland, hier hatten sie ihren ersten Stammsitz in Gladitz (Sachsen-Anhalt), von dem sich auch der Name Gladis / poln. Gladysz ableitet. Diese Familie des deutschen Kleinadels, begann im 13. Jahrhundert an der Ostbesiedlung teilzunehmen. Ein Zweig der Familie ging nach Niederschlesien (Gladisgorpe) und gilt dort heute als schlesischer Uradel und ein weiterer Zweig landete in Szymbark / deu. Schönberg, schon die Anlehnung an Schönberg spricht ja für deutsche Stadtgründer, die sich allerdings in die Dienste der polnischen Könige stellte. Desweiteren waren sie auch für den Zuzug deutscher Siedler in dieses Gebiet verantwortlich. Mit freundlichen Grüßen eines Nachfahren der Familie Gladis / Gladysz. | | |
|
