|
|
 |
| |
Dziegciarstwo na Łemkowszczyźnie
Kiedyś, bez tego produktu ciężko było się na wsi obyć, dziś nikomu już nie potrzebny, zapomniany, będący tylko wspomnieniem, dziegieć wytwarzany był na skalę masową przez mieszkańców dwóch łemkowskich wsi, Bielanki i Łosia. O ile produkcja dziegciu w Łosiu zanikła pod koniec XIX wieku, oddając pole produktom pochodnym ropie naftowej o tyle w Bielance dziegieć wyrabiany był jeszcze po II-giej wojnie światowej. W 1975 roku przy okazji otwarcia Sądeckiego Parku Etnograficznego nastąpił publiczny pokaz (podobno ostatni) wyrobu dziegciu przez dziegciarza z Bielanki, Feciucha. W 1997 roku nastąpiły pierwsze próby wyrobu dziegciu według starych receptur.
Nazwa dziegieć używany jest na oznaczenie gęstej, prawie czarnej lub żółtej cieczy, mazi o bardzo intensywnym zapachu będącej produktem suchej destylacji kory brzozowej lub innych gatunków drzewa. Już tysiąc lat temu otrzymywano go w prosty sposób. Tak się przynajmniej wydaje archeologom, którzy za pomocą eksperymentów próbowali odkryć, jak wyglądał proces pozyskiwania tej substancji.
To zróżnicowanie koloru dziegciu wynika z surowców używanych do produkcji.
Bardziej szlachetny dziegieć, brunatno-czarny uzyskuje się z kory brzozowej, natomiast żółto-brunatny dziegieć jest efektem użycia w procesie destylacji, zwykłych pni sosnowych. Tak przygotowane drzewa składano na kilkanaście lat do ziemi, po tak długim leżakowaniu posiadało w sobie najwięcej żywicy.
Proces destylacji zachodził w tzw. mielerzach, były to wykopane w ziemi doły o głębokości do 1 metra, które wewnątrz oblepiano gliną. Z samego dna, wyprowadzona była rurka, która odprowadzała produkty destylacji na zewnątrz. Tak przygotowany mielerz, wypełniano wyleżakowanym, oczyszczonym z ziemi i wysuszonym drzewem, porąbanym na szczapki zwanym karpiną. Te szczapy układano w stos, który tworzył kopiec aż do półtora metra nad powierzchnię ziemi. Tak przygotowany kopiec uszczelniano gliną, która miała zapobiec wydostaniu się ognia na zewnątrz. Tak przygotowany kopiec, podpalano wewnątrz, drzewo tliło się kilkanaście godzin bez dostępu powietrza
Przez wspomnianą wcześniej rurkę, po kilku godzinach zaczęły spływać pierwsze produkty destylacji drewna. Jako pierwsza pojawiała się terpentyna, później dziegieć a na końcu najcięższa maź. Z jednego mielerza o powierzchni 2 m3 otrzymywano do 15 litrów dziegciu i 6 litrów mazi.
Zastosowanie dziegciu było bardzo szerokie. W medycynie ludowej używany był jako środek na przeróżne choroby skóry, działał antybakteryjnie i dezynfekująco. Nasycano nim odzież lnianą i wełnianą w obronie przed robactwem, u zwierząt domowych leczono nim dolegliwości racic, kopyt i kości. W postaci gęstszej używany był w połączeniu ze smołą do uszczelniania beczek i innych drewnianych pojemników. Stosowano go jako smar do piast kół, środek impregnujący liny i skóry, klej do mocowania grotów strzał, maź, do której w pastkach (pułapkach) przyklejały się ptaki, a także po prostu jako uniwersalny klej i uszczelniacz. Jako mazidło do smarowania osi kół w wozach dziegieć był niezastąpiony do chwili upowszechnienia się smarów pochodzących z ropy naftowej. Z dziegciem jako smarem wiąże się inne, bardziej uniwersalne, powiedzonko: "kto smaruje, ten jedzie"; początkowo miało ono odniesienie jedynie komunikacyjne, zupełnie już przecież zapomniane.
Zwiększone zapotrzebowanie na te substancje zmuszało do przejścia na produkcję masową, polegającą na zwęglaniu drewna. Spowodowało to zastąpienie ziemnych mielerzy metalowymi kotłami - retortami, w których produkowało się węgiel drzewny, które do dziś można spotkać w Beskidzie Niskim.
Jednak w kilku krajach Europy południowej i środkowej (Czechy, Słowacja, Słowenia) dziegieć wytwarzany jest nadal jako substancja lecznicza; można ją nabyć po prostu w aptekach.
Inne zastosowanie dziegciu zostało również wyparte przez produkty chemiczne.
Wszystkie uwagi kierować proszę na adres bartek@beskid-niski.pl
beskid-niski.pl na Facebooku
|
|
 |
4504
|
